Ερωτήσεις:
1. Ποια είναι τα δύο προοίμια της Οδύσσειας και τι θέματα καλύπτει το καθένα;
2. Πώς περιγράφεται ο Οδυσσέας στο κυρίως προοίμιο και ποια είναι η βασική του ιδιότητα;
3. Γιατί οι σύντροφοι του Οδυσσέα δεν κατάφεραν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, παρά την επιθυμία του ίδιου του Οδυσσέα να τους σώσει;
4. Ποιος θεός αντιτίθεται στον νόστο του Οδυσσέα και γιατί;
5. Πού περιορίζεται η δικαιοδοσία αυτού του θεού;
6. Ποιο είναι το διπλό σχέδιο της Αθηνάς για να βοηθήσει τον Οδυσσέα και τον Τηλέμαχο;
7. Τι σημαίνει η αφηγηματική τεχνική "in medias res" και πώς εφαρμόζεται στην αρχή της Οδύσσειας;
8. Πώς δηλώνεται η εξάρτηση του ποιητή από τη Μούσα στην αρχή του έπους και τι πετυχαίνει με αυτό;
9. Ποια είναι η σχέση του Οδυσσέα με την Καλυψώ και πού βρίσκεται ο ήρωας όταν αρχίζει η εξιστόρηση των περιπετειών του;
10. Εκτός από τον Οδυσσέα, ποιους άλλους χαρακτήρες παρουσιάζει το προοίμιο και ποιος είναι ο ρόλος τους στην αρχή της ιστορίας;
11. Ποια ηθική ιδέα τονίζεται μέσα από την τύχη των συντρόφων του Οδυσσέα;
Απαντήσεις
1. Τα δύο προοίμια είναι το κυρίως προοίμιο (στίχοι 1-13) και το προοίμιο της Μούσας (στίχοι 14-25). Το κυρίως προοίμιο εστιάζει στην ηθογράφηση του Οδυσσέα, ενώ το δεύτερο ορίζει το σημείο έναρξης της ιστορίας του ήρωα.
2. Ο Οδυσσέας περιγράφεται ως «πολύτροπος», «πολύπαθος», «κοσμογυρισμένος» και «φιλέταιρος». Η βασική του ιδιότητα είναι η πολυμηχανία και η εφευρετικότητα, δηλαδή η ικανότητά του να βρίσκει τρόπους για να ξεπερνά τις δυσκολίες.
3. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν λόγω των δικών τους μεγάλων σφαλμάτων ("ατασθαλίαι"), επειδή έφαγαν τα βόδια του υπέρλαμπρου Ήλιου. Αυτή η πράξη θεωρήθηκε ύβρις και οδήγησε στη θεϊκή τιμωρία, με τον Ήλιο να τους στερεί την ημέρα του γυρισμού τους.
4. Ο Ποσειδώνας είναι ο μόνος θεός που δεν συμπαθούσε τον Οδυσσέα και του κρεμούσε σφοδρό θυμό, εμποδίζοντάς τον να πατήσει το χώμα της πατρίδας του.
5. Η δικαιοδοσία του Ποσειδώνα περιορίζεται στη θάλασσα και τελειώνει όταν ο ήρωας φτάνει στην Ιθάκη.
6. Το διπλό σχέδιο της Αθηνάς περιλαμβάνει την αποστολή του Ερμή στην Ωγυγία για να ανακοινώσει στην Καλυψώ την απόφαση των θεών για τον νόστο του Οδυσσέα, και την δική της κάθοδο στην Ιθάκη για να παρακινήσει τον Τηλέμαχο να αναλάβει πρωτοβουλίες. Στόχος είναι η προστασία της περιουσίας και η αναζήτηση του πατέρα του.
7. Το "in medias res" σημαίνει «στη μέση των πραγμάτων» και είναι μια αφηγηματική τεχνική όπου η ιστορία αρχίζει από ένα κρίσιμο, πιο προχωρημένο σημείο, αντί από την αρχή των γεγονότων. Στην Οδύσσεια, η αφήγηση ξεκινά από την ακούσια παραμονή του Οδυσσέα στην Ωγυγία, με τα προηγούμενα να αναφέρονται στην πορεία.
8. Ο ποιητής επικαλείται τη Μούσα στον πρώτο στίχο, ζητώντας της να του διηγηθεί την ιστορία του Οδυσσέα. Με αυτή την επίκληση, υποδηλώνει ότι το έργο είναι προϊόν θείας φώτισης και ότι ο ίδιος είναι παντογνώστης, προσδίδοντας κύρος και αξιοσέβαστο χαρακτήρα στο έπος και στον εαυτό του.
9. Η Καλυψώ είναι μια θεά που κρατούσε τον Οδυσσέα κοντά της στις σπηλιές της Ωγυγίας, γιατί τον ήθελε δικό της, παρά τη θέληση του ήρωα. Ο Οδυσσέας βρίσκεται στην Ωγυγία όταν η Μούσα αρχίζει την εξιστόρηση των περιπετειών του.
10. Το προοίμιο παρουσιάζει τους συντρόφους του Οδυσσέα ως «νήπιους και μωρούς» που χάθηκαν από δικά τους σφάλματα. Αναφέρονται επίσης η Καλυψώ ως η θεά που κρατά τον Οδυσσέα, οι θεοί του Ολύμπου που αποφασίζουν τον νόστο του, ο Ποσειδώνας που τον εμποδίζει, και η Αθηνά και ο Ερμής που εμπλέκονται στο σχέδιο διάσωσης, καθώς και ο Τηλέμαχος ως ο γιος που αναζητά τον πατέρα του.
11. Ηθική ιδέα που τονίζεται είναι ότι ο ομηρικός άνθρωπος θεωρείται υπεύθυνος για τις πράξεις του, και ότι η «ύβρις» (η υπέρβαση του μέτρου, η ασέβεια) τιμωρείται πάντα από τους θεούς με «νέμεση» και «τίση». Αυτό φαίνεται καθαρά στην καταστροφή των συντρόφων του Οδυσσέα.
Γλωσσάρι Βασικών Όρων
Προοίμιο: Η εισαγωγή σε ένα λογοτεχνικό ή άλλο έργο, όπου τίθεται το θέμα και το περιεχόμενό του σε γενικές γραμμές. Στην Οδύσσεια υπάρχουν δύο προοίμια.
Πολύτροπος: Χαρακτηρισμός του Οδυσσέα, που σημαίνει αυτός που βρίσκει πολλούς τρόπους για ν' αποφεύγει το κακό και να πετυχαίνει τον στόχο του· η ικανότητα αυτή αποτελεί το βασικό γνώρισμα του Οδυσσέα.
Νόστος: Ο γυρισμός στην πατρίδα· ένα από τα βασικά κίνητρα και θέματα της Οδύσσειας για τον Οδυσσέα.
Ύβρις: Η υπέρβαση του μέτρου, η ασέβεια, η αλαζονεία προς τους θεούς ή τους ανθρώπους, η οποία οδηγεί σΠροοίμιοΠολύτροποςΝόστοςΎβριςΝέμεσηΤίσηIn ε τιμωρία.
Νέμεση: Η θεϊκή οργή που κινητοποιείται ως απάντηση στην ύβρη.
Τίση: Η τιμωρία που ακολουθεί τη νέμεση, ως αποτέλεσμα της ύβρεως.
In medias res: Λατινική φράση που σημαίνει «στη μέση των πραγμάτων». Είναι μια αφηγηματική τεχνική όπου η ιστορία ξεκινά από ένα κρίσιμο σημείο της πλοκής, αντί από την αρχή των γεγονότων.
Κύκλος / Κυκλικό σχήμα: Αφηγηματική τεχνική όπου ένα τμήμα ή στίχος λογοτεχνικού κειμένου τελειώνει όπως (ακριβώς ή περίπου) αρχίζει.
Προοικονομία: Αφηγηματική τεχνική όπου ο ποιητής προετοιμάζει τον αναγνώστη για μελλοντικά γεγονότα, είτε με υπαινιγμούς είτε με προγραμματισμό, ώστε να τα δεχτεί ως φυσιολογικά και αιτιολογημένα.
Ανθρωπομορφισμός: Η αντίληψη ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινες ιδιότητες, ανάγκες, συμπεριφορές, συναισθήματα, ακόμη και πάθη και αδυναμίες.
Καλλιόπη: Η Μούσα της επικής ποίησης, την οποία επικαλείται ο ποιητής στην Οδύσσεια.
Ωγυγία: Το νησί όπου η θεά Καλυψώ κρατούσε τον Οδυσσέα κοντά της, παρά τη θέλησή του. Από αυτό το σημείο αρχίζει η εξιστόρηση των περιπετειών του Οδυσσέα.
Τηλεμάχεια: Το πρώτο μέρος της Οδύσσειας, που αφηγείται τις πρωτοβουλίες του Τηλέμαχου, ενθαρρυμένου από την Αθηνά, για την προστασία της περιουσίας του και την αναζήτηση του πατέρα του.
Παντογνώστης: Χαρακτηρισμός του ποιητή που, μέσω της επίκλησης της Μούσας, παρουσιάζεται ως κάτοχος πλήρους γνώσης της ιστορίας που αφηγείται.
Φιλέταιρος: Αυτός που αγαπά τους συντρόφους του και έχει ομαδικό πνεύμα. Χαρακτηρισμός του Οδυσσέα.
Φιλόπατρις: Αυτός που αγαπά και νοσταλγεί την πατρίδα του. Χαρακτηρισμός του Οδυσσέα.
