Μια ανάλυση της 8ης ενότητας της Οδύσσειας

 

Βρισκόμαστε στην 7η ημέρα της Οδύσσειας.

Μετά την αποχώρηση του Ερμή η Καλυψώ πηγαίνει να βρει τον Οδυσσέα, για να του ανακοινώσει την απόφαση του νόστου.

Στίχοι 165-175 (Η ζωή του Οδυσσέα στην Ωγυγία)

• Στους στίχους 165-166 επισημάναμε 3 τυπικές φράσεις (ο κρατερός Αργοφονιάς, σεβαστή νεράιδα, μεγαλόψυχο Oδυσσέα) και στοιχεία ανθρωπομορφισμού (ο Ερμής μιλάει, φεύγει-ταξιδεύει, η υπακοή της Καλυψώς στον ανώτερο Δία)

 

• Στους στίχους 167-175 κυριαρχεί η αφηγηματική τεχνική της περιγραφής, καθώς ο Όμηρος δίνει πληροφορίες για τη ζωή του Οδυσσέα στην Ωγυγία, η οποία διακρίνεται σε μέρες (τις περνούσε στην ακτή κλαίγοντας, με μάτια καρφωμένα στο πέλαγος) και νύχτες (τις περνάει με την Καλυψώ, επειδή το θέλει εκείνη).  Ωστόσο, η χρήση του «τώρα» στον στίχο 170 υποδηλώνει ότι για κάποιο (απροσδιόριστο χρονικά) διάστημα ο Οδυσσέας ...μια χαρά περνούσε με την Καλυψώ!

 

• έλιωνε η γλυκιά ζωή του (168), κρεμασμένος σε βράχια κι ακρωτήρια,
  τα σωθικά του τρώγοντας με δάκρυα, στεναγμούς και λύπες (173-174): μεταφορές

 

Στίχοι 176-187 (Η ανακοίνωση από την Καλυψώ στον Οδυσσέα της απόφασης του νόστου)

στίχος 178: η Καλυψώ ανακοινώνει ως δική της την απόφαση να αφήσει τον Οδυσσέα να φύγει, χωρίς να κάνει καμία αναφορά στον ερχομό του Ερμή και την εντολή του Δία. Γιατί το κάνει αυτό; α) για να φανεί καλή, γενναιόδωρη, μεγαλόψυχη, β) για να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της, να μην «πέσει» στα μάτια του Οδυσσέα (αυτή αποφασίζει, δεν τη διατάζουν άλλοι), γ) για να καταστεί εφικτό (δυνατό) να μπει ο Οδυσσέας σε δίλημμα σχετικά με το αν θα μείνει ή θα φύγει από την Ωγυγία (στη συνέχεια θα δούμε την Καλυψώ να κάνει μια τελευταία προσπάθεια να πείσει τον ήρωα να μείνει στο νησί μαζί της) κι έτσι η απόφαση να νοστήσει να είναι του ίδιου του Οδυσσέα (θα μιλήσουμε αργότερα για τη σημασία αυτής της απόφασης).  Αν ο Οδυσσέας ήξερε ότι ήταν εντολή του Δία να φύγει και η μοίρα του να γυρίσει στην πατρίδα του, δε θα είχε κανένα νόημα η συζήτηση που θα ακολουθήσει στη σπηλιά.  Θα αναχωρούσε χωρίς δεύτερη σκέψη.

 

• στίχοι 178, 185: προοικονομία του νόστου

 

Στίχοι 188-198 (Η αντίδραση του Οδυσσέα στην ανακοίνωση της Καλυψώς)

• πολύπαθος και θείος,
  πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά (188-189): τυπικά στοιχεία

 

Η αντίδραση του Οδυσσέα αναδεικνύει πτυχές του χαρακτήρα του: είναι α) επιφυλακτικός, καχύποπτος, δύσπιστος, αλλά και β) επινοητικός-ευρηματικός, πολυμήχανος-εύστροφος.  Γιατί;

α) δεν πιστεύει ότι η Καλυψώ θέλει το καλό του, αλλά φοβάται πώς έχει κακές προθέσεις.  Αυτό που τον προβληματίζει είναι το θέμα της σχεδίας: πώς θα περάσει με αυτήν το πέλαγος, τη στιγμή που μεγάλα καράβια δεν μπορούν;

β) βρίσκει αμέσως τρόπο να βγει από το δίλημμα που αντιμετωπίζει (να την εμπιστευτεί ή όχι;) ζητώντας της να ορκιστεί ότι δε σκέφτεται κάτι κακό για αυτόν.  Βλέπουμε έτσι πόσο γρήγορα το μυαλό του βρίσκει λύσεις στα προβλήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος. 

 

Στίχοι 199-211 (Ο όρκος της Καλυψώς)

• αρχοντική θεά: τυπική φράση

Πώς αντιδρά η Καλυψώ;  Δε θυμώνει, χαμογελά, χαϊδεύει τον Οδυσσέα και πράγματι ορκίζεται (=αυτά αποτελούν, βέβαια, και στοιχεία ανθρωπομορφισμού)

• Ο όρκος στο νερό της Στύγας είναι ο πιο βαρύς όρκος των θεών (βλέπε το σχόλιο 4 του βιβλίου).

Οι αρχαίοι έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στον όρκο και θεωρούσαν πολύ σοβαρό το να καταπατήσει κανείς τον όρκο του = στοιχείο πολιτισμικό.

• Τα λόγια των προσώπων (Οδυσσέα, 190-198 / Καλυψώς, 177-187 & 201-211), που δίνονται και σε εισαγωγικά, είναι πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ενώ όταν αφηγείται ο Όμηρος (π.χ. 176 / 188-189 / 199-200) έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση.

 

Στίχοι 212-220 (το δείπνο Οδυσσέα - Καλυψώς στη σπηλιά)

Το ζευγάρι Οδυσσέα - Καλυψώς δεν παρουσιάζεται ως ταιριαστό από τον Όμηρο.  Αντίθετα, τονίζεται η διάκριση θεός - άνθρωπος, αφού άλλο φαγητό τρώει ο Οδυσσέας ως άνθρωπος και άλλο η Καλυψώ ως θεά (αμβροσία και νέκταρ), ενώ και όταν προχωρούν προς τη σπηλιά δεν περπατούν δίπλα δίπλα ως ζευγάρι, αλλά η θεά πηγαίνει μπροστά και ο Οδυσσέας ακολουθεί. 

• η αφηγηματική τεχνική των στίχων αυτής της υποενότητας είναι η τριτοπρόσωπη αφήγηση (αφηγείται ο ποιητής).
• Η Καλυψώ τρώει, πίνει, σερβίρει τον Οδυσσέα = στοιχεία ανθρωπομορφισμού

 

Στίχοι 221-235 (η επιχειρηματολογία της Καλυψώς, για να πείσει τον Οδυσσέα να μείνει κοντά της)

Τρία επιχειρήματα:

• 227-229: προσπαθεί να τον φοβίσει αναφερόμενη στα πάθη (βάσανα / εμπόδια / δυσκολίες) που τον περιμένουν κατά το ταξίδι της επιστροφής
• 230: αν μείνει, θα τον κάνει αθάνατο
• 232-233: η Καλυψώ είναι ανώτερη από την Πηνελόπη στην εμφάνιση και στο παράστημα.

Στίχοι 234-235: η Καλυψώ λέει ότι δεν πρέπει οι θνητοί να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους θεούς.  Μια τέτοια πράξη θα αποτελούσε, ασφαλώς, ύβρη. 

• 221-222: τριτοπρόσωπη αφήγηση (αφηγείται ο ποιητής)
• 223-235: πρωτοπρόσωπη αφήγηση (τον λόγο έχει η Καλυψώ)

 

• προοικονομία της επίθεσης του Ποσειδώνα κατά το ταξίδι της επιστροφής:  227
• προοικονομία του νόσοτυ: 228

 

Στίχοι 236-248: Η απάντηση του Οδυσσέα στην πρόταση της Καλυψώς

• Απαντά πρώτα στο τελευταίο επιχείρημα της Καλυψώς αναγνωρίζοντας την ανωτερότητα της νεράιδας, αφού είναι θεά, ενώ η γυναίκα του θνητή.  Ωστόσο, δηλώνει πως αυτό που επιθυμεί είναι να γυρίσει σπίτι του.

Εδώ διακρίνεται η διακριτικότητα, ευγένεια, ευστροφία, διπλωματία και πονηριά του ήρωα, αφού φροντίζει να μην προσβάλει την Καλυψώ και γι' αυτό δεν την απορρίπτει ως γυναίκα, καθώς δε λέει ότι προτιμά τη γυναίκα του από αυτήν αλλά ότι αυτό που θέλει είναι η επιστοφή στο σπίτι του. 

• Στη συνέχεια ο Οδυσσέας απαντά στο πρώτο επιχείρημα της Καλυψώς λέγοντας ότι στη ζωή του έχει περάσει πολλά βάσανα και είναι έτσι έτοιμος να αντέξει οτιδήποτε του συμβεί κατά την επιστροφή (ακόμα και μια επίθεση θεού στη θάλασσα).

Με όσα λέει γίνεται φανερό ότι ο Οδυσσέας είναι ένας άνθρωπος με υπομονή και αντοχές αλλά και σταθερά προσηλωμένος στους στόχους του (να γυρίσει στην πατρίδα του)

• Δεν ασχολείται καθόλου με το δώρο της αθανασίας που του έταξε η νεράιδα, αν ΄λεμε νε μαζί της. 

Μια τέτοια στάση δείχνει ότι ο Οδυσσέας αδιαφορεί εντελώς για αυτό και επιλέγει συνειδητά να μείνει θνητός κι ας ριψοκινδυνεύει στο ταξίδι της επιστροφής, αρκεί να έχει μια ευκαιρία να γυρίσει σπίτι του.  Έτσι, η απόφαση του νόστου, ενώ αποτελεί εντολή του Δία, παρουσιάζεται τελικά ως απόφαση του Οδυσσέα (εδώ τονίζεται ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας)

• 236: τριτοπρόσωπη αφήγηση (αφηγείται ο ποιητής)
• 237-248: πρωτοπρόσωπη αφήγηση (τον λόγο έχει ο Οδυσσέας)

 

• Προοικονομία του νόστου: 242-243
• Προοικονομία της επίθεσης του Ποσειδώνα: 244-245