Ομήρου Οδύσσεια : 2015

[Στο νησί των Φαιάκων]
Κάμε ένα έλεος, Κυρά. Με την ψυχή στο στόμα
στα χέρια σου πρωτόπεσα κι άλλους δεν ξέρω ανθρώπους
που κατοικούν τη χώρα αυτή και χαίρονται τον τόπο.
Έλα την πόλη δείξε μου και δώσ' μου ένα *,
μαζί σου αν έφερες εδώ τα ρούχα να τυλίξεις.
Κι ας σου χαρίσουν οι θεοί όσα ζητά η καρδιά σου,
άντρα και σπίτι, και γλυκιά μέσα του αγάπη ας κλείσουν.
Κι η ασπροχέρα η Ναυσικά τ' απάντησε έτσι κι είπε:
«Ξένε, δε φαίνεσαι άκριτος μήτε άνθρωπος *.
Στον κόσμο ο Δίας μόνος του μοιράζει τ' αγαθά του,
σε βασιλιάδες και φτωχούς, καθώς το θέλει εκείνος.
Αυτά και σένα σου 'δωσε και πρέπει να υπομένεις.
Και τώρα της πατρίδας μου σαν πάτησες το χώμα,
δε θα σου λείψει φόρεμα μήτε άλλο απ' όσα πρέπει
να λάβει ξένος δύστυχος που θα μας συναντήσει.
Και θα σου δείξω πρόθυμα την πόλη και θα μάθεις
και του λαού της τ' όνομα. Τη χώρα αυτή οι Φαιάκοι
την έχουν κι είμαι κόρη εγώ του ξακουσμένου Αλκίνου,
που θάρρος και ζωή απ' αυτόν κρατιέται των Φαιάκων»
Είπε και τις σγουρομάλλες φωνάζει παρακόρες:
«Σταθείτε^- γιατί φύγατε, κορίτσια, που είδατε άντρα;
Μήπως και φοβηθήκατε κανείς οχτρός πως είναι;
Δε βρίσκεται ούτε θα βρεθεί το παλικάρι τ' άξιο,
που θα 'ρθει εδώ τον πόλεμο να φέρει στους Φαιάκους,
γιατί οι αθάνατοι θεοί μας προστατεύουν όλοι
κι αλάργα μες στο πέλαγο τ' αφροπερικλεισμένο
καθόμαστε παράμεροι, μήτε μας σμίγουν άλλοι.
Μα αυτός ο δύστυχος εδώ ναυαγισμένος ήρθε
και πρέπει να τον σώσουμε. Γιατί τους στέλνει ο Δίας
φτωχούς και ξένους. Πρόσχαρο το λίγο που θα δώσεις.
Μα ελάτε, κόρες, δώστε του φαΐ, πιοτό του ξένου
και στο ποτάμι λούστε τον, σε απάνεμο ένα μέρος».
Είπε κι οι κόρες στάθηκαν κι έσπρωχνε η μια την άλλη,
και σ' ένα απόσκιο οδήγησαν το θεϊκό Δυσσέα,
καθώς τους είπε η Ναυσικά, του Αλκίνου η θυγατέρα.
Κοντά του ρούχα του 'βαλαν, χιτώνα και χλαμύδα,
του 'δωσαν και * χρυσό με λάδι υγρό γεμάτο,
και τον καλούσαν να λουστεί στου ποταμού το ρέμα.

(μετάφραση: Ζήσιμος Σίδερης)

* (το) αποφόρι: παλιό ρούχο * (ο) τυχόντας: τυχαίος, από ταπεινή γενιά * (το) ροΐ: ελαιοδοχείο με μακρύ λεπτό στόμιο· μ' αυτό ρίχνουν το λάδι στο φαγητό

Πηγή: Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων (Ε & ΣΤ Δημοτικού)

Συνάντηση του Οδυσσέα με τη βασιλοπούλα Ναυσικά, ραψωδία ζ139-259 (11η ενότητα)

ΦΑΙΑΚΙΔΑ: ζ - ν 209.

Ένα επεισόδιο του ‘Νόστου’ της Οδύσσειας, η τελευταία περιπέτεια του Οδυσσέα πριν την Ιθάκη.

32η μέρα της Οδύσσειας

Η πρώτη, μετά από οκτώ χρόνια, συνάντηση με ανθρώπους και ο τελευταίος σταθμός πριν την Ιθάκη.

Επεμβάσεις Αθηνάς (με στόχο τη συνάντηση Οδυσσέα - Ναυσικάς και την παροχή βοήθειας από τη Ναυσικά στον ήρωα):

Στέλνει το όνειρο του γάμου στη Ναυσικά, για να κατεβεί στο ποτάμι.

Κάνει μια από τις υπηρέτριες να ρίξει το τόπι στο ποτάμι, ώστε να ξυπνήσει ο Οδυσσέας από τις κοριτσίστικες φωνές και να βγει από την κρυψώνα του.

Δίνει θάρρος στη Ναυσικά, ώστε να μείνει ψύχραιμη στη θέση της μπροστά στον Οδυσσέα (παίζει ρόλο και η αριστοκρατική της αγωγή σύμφωνα με το σχόλιο 1 του βιβλίου)

(αντίθεση ανάμεσα στη στάση της Ναυσικάς και αυτήν των υπηρετριών της)

Στοιχεία τεχνικής:

- τα μάτια λάμποντας, η θεά Aθηνά / ο θείος Oδυσσέας: είναι τυπικά στοιχεία

- 150-159: εσωτερικός μονόλογος (συλλογίστηκε στα φρένα και στον νου του)

- Aλίμονό μου! Σε ποιων ανθρώπων έφτασα πάλι τη χώρα;
είναι αλαζόνες, άγριοι κι άδικοι; ή μήπως τη φιλοξενία γνωρίζουν
κι ο νους τους σέβεται τα θεία;

Οι στίχοι αυτοί είναι τυπικοί (βλέπε σχόλιο 1 του βιβλίου). Επίσης, εντοπίζουμε σε αυτούς το σχήμα της αντίθεσης (αλαζόνες, άγριοι, άδικοι - φιλόξενοι, ευσεβείς)

- Σύνθετη-διεξοδική ομηρική παρομοίωση (163-169): ο Οδυσσέας παρομοιάζεται με λιοντάρι, καθώς και αυτός και το λιοντάρι αναγκάζονται να βγουν από την κρυψώνα τους (ο Οδυσσέας πλησιάζει ανθρώπους που δε γνωρίζει αν είναι δίκαιοι ή άγριοι, το λιοντάρι πλησιάζει σε φυλαγμένες μάντρες), μια και τους πιέζει η ανάγκη (να δει πού βρίσκεται ο Οδυσσέας, να βρει φαγητό το λιοντάρι)

Αναφορικό μέρος: 163-167

Δεικτικό μέρος: 168-169

Oδυσσέας και Nαυσικά.
Έργο του N. Xατζηκυριάκου-Γκίκα (1906-1994).

Εθιμοτυπικό ικεσίας (διαβάζουμε το σχόλιο 4 του βιβλίου): στην τυπική στάση ικεσίας ο ικέτης με το ένα χέρι του άγγιζε το πηγούνι του προσώπου που ικέτευε και με το άλλο τού αγκάλιαζε τα γόνατα:

Oδυσσέας και Nαυσικά. Aγγείο
του 5ου αι. π.X. (Mόναχο, Kρατική
Συλλογή Aρχαιοτήτων)

Βλέπε και την ικεσία της Θέτιδας στον Δία στην Ιλιάδα (παράλληλο κείμενο):

Εύρηκε τον βροντόφωνον Κρονίδην καθισμένον
μόνον στην άκραν κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου,
εμπρός του εκάθισε η θεά και με τ’ αριστερό της
του έπιασε τα γόνατα, με τ’ άλλο το πηγούνι,
κι έλεγεν ικετεύοντας στον ύψιστον Κρονίδην:
«Δία πατέρ’, αν κάποτε με λόγον ή με έργον
σ’ έχω ωφελήσει, ευδόκησε σ’ αυτό να με εισακούσεις·
τον ολιγοημερότατον υιόν, αχ! τίμησέ μου·
ιδέ πώς τον ατίμασεν ο μέγας Αγαμέμνων,
οπού του άρπαξεν αυτός το δώρο του και το ’χει.
Δικαίωσέ τον καν εσύ, πάνσοφε Ολύμπιε Δία,
στους Τρώας νίκες δώρησε ωσότου το παιδί μου,
να δικαιώσουν οι Αχαιοί να τον υπερδοξάσουν».

[πηγή: Ομηρικά έπη Ιλιάδα, Β΄ Γυμνασίου, μτφρ. Ι. Πολυλάς, Αθήνα: ΟΕΔΒ 2010]

O Oδυσσέας ικετεύει τη Nαυσικά. (Πηγή:
Mε τους ήρωες του Oμήρου)

Ο Οδυσσέας αποφασίζει να ικετεύσει τη βασιλοπούλα από μακριά, φοβούμενος μην τη θυμώσει, σε περίπτωση που την πλησίαζε και άγγιζε το γόνατό της.

ΔΟΜΗ ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ
(πώς οργανώνει το λόγο του)

ικετευτική προσφώνηση

στ. 185

εκτενές εγκώμιο

(στ186-206)

Επαινεί την ομορφιά της παρομοιάζοντάς την με α) θεά, β) βλαστάρι φοινικιάς (το ωραιότερο που έχει δει στη ζωή του)

Φοίνικας σε αργυρό νόμισμα
– 410-392 π.X. (Aθήνα, Nομισματικό
Mουσείο)

Επίσης, μακαρίζει τους γονείς, τα αδέρφια της και προπαντός τον σύζυγό της (αγγίζει έτσι τις ενδόμυχες σκέψεις της. Ας μην ξεχνάμε για ποιο λόγο κατέβηκε η Ναυσικά στο ποτάμι)

Με το εγκώμιο κερδίζει τη συμπάθεια και την εύνοιά της, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτελεί μόνο στοιχείο της ευγένειας του Οδυσσέα και ότι δεν εκφράζει τον ειλικρινή του θαυμασμό μπροστά στην ομορφιά της.

παρεμβάλλει διακριτικά κάτι από την ιστορία και τα βάσανά (στ200-201)

Αφήνει έτσι να εννοηθεί ότι είναι πρόσωπο σημαντικό και όχι τυχαίο, για να κερδίσει την εκτίμησή της, αλλά και βασανισμένο, για να τον λυπηθεί.

αναφέρεται στην πρόσφατη ταλαιπωρία του και στο φόβο του να τον βρουν νέα βάσανα[1] κι εδώ που βρέθηκε

στ. 207-214

Προκαλεί έτσι τη συμπόνια της Ναυσικάς

διατυπώνει τα αιτήματά του

στ. 215-220

ευχές

Μια γενική (στ. 221) και μια συγκεκριμένη τριπλή (στ.222), που ταιριάζει με τις επιθυμίες για γάμο της κόρης.

Τη δεύτερη ευχή ενισχύει δικαιολογώντας τη σπουδαιότητά της με μια διαχρονική γνώμη, που δείχνει τις αντιλήψεις του ομηρικού ανθρώπου για την ιδανική οικογένεια, στ.223-224: ευτυχισμένο το σπιτικό στο οποίο ο άντρας με τη γυναικα συμφωνούν (και δεν τσακώνονται).

Στόχος των ευχών είναι βέβαια κλείνοντας τον λόγο του να προκαλέσει τη συμπάθεια και την εύνοια της Ναυσικάς.

Στοιχεία τεχνικής

- ομηρική παρομοίωση: παρομοιάζεται η Ναυσικά με βλαστάρι φοινικιάς. Κοινό σημείο: η ομορφιά τους

- Προοικονομία της μνηστηροφονίας: 213-214

- Πολιτισμικά στοιχεία: οι αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής για την ιδανική οικογένεια, για τη συμπεριφορά απέναντι σε ικέτες και ξένους

ΔΟΜΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΝΑΥΣΙΚΑΣ
έπαινος	ανταποδίδει τον έπαινο (στ. 229)
παρηγοριά	τον παρηγορεί αναφέροντας ότι η μοίρα του καθενός εξαρτάται από τον Δία, λέγοντάς του ότι πρέπει να κάνει υπομονή (στ. 230-234)
εξασφάλιση	ικανοποιεί τα αιτήματά του (στ. 235-238)
πληροφορίες	και του δίνει πρόσθετες πληροφορίες για το όνομα του λαού και για τη δική της ταυτότητα: όνομα και αξίωμα του πατέρα της (στ. 239-241)

Η ηθογράφηση της Ναυσικάς προκύπτει από
(α) όσα λέει ο αφηγητής γι’ αυτήν, β) όσα λέει ο Οδυσσέας γι’ αυτήν, γ) όσα λέει και κάνει η ίδια.

[Η ηθογράφηση των προσώπων (δηλαδή η περιγραφή και αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της δράσης τους) γίνεται από: α) τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τις πράξεις των ίδιων, β) τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τους χαρακτηρισμούς άλλων προσώπων του έργου για τα πρόσωπα που ηθογραφούνται, γ) από τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τους χαρακτηρισμούς του αφηγητή/ποιητή]

Η Ναυσικά είναι: θαρραλέα, ευγενική, ευσπλαχνική, καλοσυνάτη, μεγαλόψυχη, πονόψυχη, φιλόξενη, γενναιόδωρη, περήφανη για τη χώρα της, ευσεβής.

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 78

[1] Στίχος 213: προοικονομία των προβλημάτων που τον περιμένουν στην Ιθάκη (μνηστήρες)

Κ.Π.Καβάφης, Ιθάκη

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους·
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά·
σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.

Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.
Aλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει·
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.

Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.

Σελίδες

Παρασκευή 22 Μαΐου 2015

Κυριακή 5 Απριλίου 2015

Κυριακή 15 Μαρτίου 2015

Τρίτη 10 Μαρτίου 2015