Συνάντηση του Οδυσσέα με τη βασιλοπούλα Ναυσικά, ραψωδία ζ139-259 (11η ενότητα)

ΦΑΙΑΚΙΔΑ: ζ - ν 209. 

Ένα επεισόδιο του ‘Νόστου’ της Οδύσσειας, η τελευταία περιπέτεια του Οδυσσέα πριν την Ιθάκη.

32η μέρα της Οδύσσειας

Η πρώτη, μετά από οκτώ χρόνια, συνάντηση με ανθρώπους και ο τελευταίος σταθμός πριν την Ιθάκη.

Επεμβάσεις Αθηνάς (με στόχο τη συνάντηση Οδυσσέα - Ναυσικάς και την παροχή βοήθειας από τη Ναυσικά στον ήρωα):  

• Στέλνει το όνειρο του γάμου στη Ναυσικά, για να κατεβεί στο ποτάμι.

• Κάνει μια από τις υπηρέτριες να ρίξει το τόπι στο ποτάμι, ώστε να ξυπνήσει ο Οδυσσέας από τις κοριτσίστικες φωνές και να βγει από την κρυψώνα του.

• Δίνει θάρρος στη Ναυσικά, ώστε να μείνει ψύχραιμη στη θέση της μπροστά στον Οδυσσέα (παίζει ρόλο και η αριστοκρατική της αγωγή σύμφωνα με το σχόλιο 1 του βιβλίου)

(αντίθεση ανάμεσα στη στάση της Ναυσικάς και αυτήν των υπηρετριών της) 

 

Στοιχεία τεχνικής: 

- τα μάτια λάμποντας, η θεά Aθηνά / ο θείος Oδυσσέας: είναι τυπικά στοιχεία

- 150-159: εσωτερικός μονόλογος (συλλογίστηκε στα φρένα και στον νου του)

 

-  Aλίμονό μου! Σε ποιων ανθρώπων έφτασα πάλι τη χώρα;
είναι αλαζόνες, άγριοι κι άδικοι; ή μήπως τη φιλοξενία γνωρίζουν
κι ο νους τους σέβεται τα θεία;

Οι στίχοι αυτοί είναι τυπικοί (βλέπε σχόλιο 1 του βιβλίου).  Επίσης, εντοπίζουμε σε αυτούς το σχήμα της αντίθεσης (αλαζόνες, άγριοι, άδικοι -  φιλόξενοι, ευσεβείς)

- Σύνθετη-διεξοδική ομηρική παρομοίωση (163-169): ο Οδυσσέας παρομοιάζεται με λιοντάρι, καθώς και αυτός και το λιοντάρι αναγκάζονται να βγουν από την κρυψώνα τους (ο Οδυσσέας πλησιάζει ανθρώπους που δε γνωρίζει αν είναι δίκαιοι ή άγριοι, το λιοντάρι πλησιάζει σε φυλαγμένες μάντρες), μια και τους πιέζει η ανάγκη (να δει πού βρίσκεται ο Οδυσσέας, να βρει φαγητό το λιοντάρι)

Αναφορικό μέρος: 163-167

Δεικτικό μέρος: 168-169

Oδυσσέας και Nαυσικά.
Έργο του N. Xατζηκυριάκου-Γκίκα (1906-1994).

Εθιμοτυπικό ικεσίας (διαβάζουμε το σχόλιο 4 του βιβλίου): στην τυπική στάση ικεσίας ο ικέτης με το ένα χέρι του άγγιζε το πηγούνι του προσώπου που ικέτευε και με το άλλο τού αγκάλιαζε τα γόνατα:

 

Oδυσσέας και Nαυσικά. Aγγείο
του 5ου αι. π.X. (Mόναχο, Kρατική
Συλλογή Aρχαιοτήτων)

Βλέπε και την ικεσία της Θέτιδας στον Δία στην Ιλιάδα (παράλληλο κείμενο): 

 Εύρηκε τον βροντόφωνον Κρονίδην καθισμένον
μόνον στην άκραν κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου,
εμπρός του εκάθισε η θεά και με τ’ αριστερό της
του έπιασε τα γόνατα, με τ’ άλλο το πηγούνι,
κι έλεγεν ικετεύοντας στον ύψιστον Κρονίδην:
«Δία πατέρ’, αν κάποτε με λόγον ή με έργον
σ’ έχω ωφελήσει, ευδόκησε σ’ αυτό να με εισακούσεις·
τον ολιγοημερότατον υιόν, αχ! τίμησέ μου·
ιδέ πώς τον ατίμασεν ο μέγας Αγαμέμνων,
οπού του άρπαξεν αυτός το δώρο του και το ’χει.
Δικαίωσέ τον καν εσύ, πάνσοφε Ολύμπιε Δία,
στους Τρώας νίκες δώρησε ωσότου το παιδί μου,
να δικαιώσουν οι Αχαιοί να τον υπερδοξάσουν».

[πηγή: Ομηρικά έπη Ιλιάδα, Β΄ Γυμνασίου, μτφρ. Ι. Πολυλάς, Αθήνα: ΟΕΔΒ 2010]

O Oδυσσέας ικετεύει τη Nαυσικά. (Πηγή:
Mε τους ήρωες του Oμήρου)

 

Ο Οδυσσέας αποφασίζει να ικετεύσει τη βασιλοπούλα από μακριά, φοβούμενος μην τη θυμώσει, σε περίπτωση που την πλησίαζε και άγγιζε το γόνατό της.

		ΔΟΜΗ ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ (πώς οργανώνει το λόγο του)
ικετευτική προσφώνηση		στ. 185
εκτενές εγκώμιο (στ186-206)		Επαινεί την ομορφιά της παρομοιάζοντάς την με α) θεά, β) βλαστάρι φοινικιάς (το ωραιότερο που έχει δει στη ζωή του) Φοίνικας σε αργυρό νόμισμα – 410-392 π.X. (Aθήνα, Nομισματικό Mουσείο)  Επίσης, μακαρίζει τους γονείς, τα αδέρφια της και προπαντός τον σύζυγό της (αγγίζει έτσι τις ενδόμυχες σκέψεις της.  Ας μην ξεχνάμε για ποιο λόγο κατέβηκε η Ναυσικά στο ποτάμι)    Με το εγκώμιο κερδίζει τη συμπάθεια και την εύνοιά της,  χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτελεί μόνο στοιχείο της ευγένειας του Οδυσσέα και ότι δεν εκφράζει τον ειλικρινή του θαυμασμό μπροστά στην ομορφιά της.
παρεμβάλλει διακριτικά κάτι από την ιστορία και τα βάσανά (στ200-201)		Αφήνει έτσι να εννοηθεί ότι είναι πρόσωπο σημαντικό και όχι τυχαίο, για να κερδίσει την εκτίμησή της, αλλά και βασανισμένο, για να τον λυπηθεί.
αναφέρεται στην πρόσφατη ταλαιπωρία του και στο φόβο του να τον βρουν νέα βάσανα[1] κι εδώ που βρέθηκε		στ. 207-214 Προκαλεί έτσι τη συμπόνια της Ναυσικάς
διατυπώνει τα αιτήματά του		στ. 215-220
ευχές		Μια γενική (στ. 221) και μια συγκεκριμένη τριπλή (στ.222), που ταιριάζει με τις επιθυμίες για γάμο της κόρης.    Τη δεύτερη ευχή ενισχύει δικαιολογώντας τη σπουδαιότητά της με μια διαχρονική γνώμη, που δείχνει τις αντιλήψεις του ομηρικού ανθρώπου για την ιδανική οικογένεια, στ.223-224: ευτυχισμένο  το σπιτικό στο οποίο ο άντρας με τη γυναικα συμφωνούν (και δεν τσακώνονται).   Στόχος των ευχών είναι βέβαια κλείνοντας τον λόγο του να προκαλέσει τη συμπάθεια και την εύνοια της Ναυσικάς.

Στοιχεία τεχνικής

- ομηρική παρομοίωση: παρομοιάζεται η Ναυσικά με βλαστάρι φοινικιάς.  Κοινό σημείο: η ομορφιά τους 

- Προοικονομία της μνηστηροφονίας: 213-214

- Πολιτισμικά στοιχεία: οι αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής για την ιδανική οικογένεια, για τη συμπεριφορά απέναντι σε ικέτες  και ξένους

 

ΔΟΜΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΝΑΥΣΙΚΑΣ
έπαινος	ανταποδίδει τον έπαινο (στ. 229)
παρηγοριά	τον παρηγορεί αναφέροντας ότι η μοίρα του καθενός εξαρτάται από τον Δία, λέγοντάς του ότι πρέπει να κάνει υπομονή (στ. 230-234)
εξασφάλιση	ικανοποιεί τα αιτήματά του (στ. 235-238)
πληροφορίες	και του δίνει πρόσθετες πληροφορίες για το όνομα  του λαού και για τη δική της ταυτότητα: όνομα και αξίωμα του πατέρα της  (στ. 239-241)

Η ηθογράφηση της Ναυσικάς προκύπτει από
(α) όσα λέει ο αφηγητής γι’ αυτήν, β) όσα λέει ο Οδυσσέας γι’ αυτήν, γ) όσα λέει και κάνει η ίδια.

 [Η ηθογράφηση των προσώπων (δηλαδή η περιγραφή και αξιολόγηση της συμπεριφοράς και της δράσης τους) γίνεται από: α) τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τις πράξεις των ίδιων, β) τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τους χαρακτηρισμούς άλλων προσώπων του έργου για τα πρόσωπα που ηθογραφούνται, γ) από τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα λόγια και τους χαρακτηρισμούς του αφηγητή/ποιητή]

Η Ναυσικά είναι:  θαρραλέα, ευγενική, ευσπλαχνική, καλοσυνάτη, μεγαλόψυχη, πονόψυχη, φιλόξενη, γενναιόδωρη, περήφανη για τη χώρα της, ευσεβής.

ΠΡΟΣΟΧΗ: ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 78

---

[1] Στίχος 213: προοικονομία των προβλημάτων που τον περιμένουν στην Ιθάκη (μνηστήρες)