Εισαγωγή στην Οδύσσεια

 

Ομήρου Οδύσσεια, εισαγωγή by mata on Scribd

11η ενότητα, ραψωδία ζ, Φύλλο εργασίας

 

ENOTHTA 11, ζ 139-259 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Υποενότητα στίχων 139-159: Ο Οδυσσέας ξυπνά κι αναρωτιέται

Ερωτήσεις κατανόησης:

1. Η Ναυσικά βρέθηκε στο ποτάμι για να πλύνει τα ρούχα της μετά από σχετική παρότρυνση της Αθηνάς στο όνειρο:                 σωστό ή λάθος;  (ΒΛΕΠΕ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΡΑΨΩΔΙΑΣ)
2. Η Αθηνά επεμβαίνει ξανά (2^η φορά) με σκοπό τη συνάντηση Οδυσσέα-Ναυσικάς.

Α. Έκανε το τόπι που έπαιζαν τα κορίτσια να πέσει στο ποτάμι, ώστε να βάλουν τις φωνές τα κορίτσια και να ξυπνήσει ο Οδυσσέας.

Β. Εμφανίστηκε ως θεά στον Οδυσσέα και τον ξύπνησε

3. Ο Οδυσσέας ξύπνησε και χάρηκε που βρέθηκε σε μέρος όπου κατοικούν άνθρωποι δίκαιοι και φιλόξενοι:    σωστό ή λάθος; 
4. Ο Οδυσσέας, ακούγοντας τις φωνές των κοριτσιών,

Α. κατάλαβε ότι ήταν κορίτσια που έπαιζαν εκεί κοντά

Β. πίστεψε ότι ήταν Νύμφες που κατέβηκαν από το βουνό στο ποτάμι

5. Ο Οδυσσέας, μόλις ξύπνησε, αποφάσισε να:

Α. κρυφτεί, μέχρι να φύγουν τα κορίτσια, και στη συνέχεια να αναζητήσει τον δρόμο για την πόλη

Β. εμφανιστεί, για να διαπιστώσει αν οι κάτοικοι της περιοχής είναι φιλόξενοι ή άγριοι.

Ερωτήσεις τεχνικής:

1. τα μάτια λάμποντας, η θεά Aθηνά / ο θείος Oδυσσέας: είναι ……………………………………
2. Η αφηγηματική τεχνική των στίχων 150-159 είναι :……………………………………………………………….

(για να απαντήσετε, προσέξτε τον στίχο 149)

3. είναι αλαζόνες, άγριοι κι άδικοι; ή μήπως τη φιλοξενία γνωρίζουν κι ο νους τους σέβεται τα θεία; (στίχοι 151-152)

Α. είναι στίχοι …………………………….(βλέπε σχόλιο 1)    Β. ποιο σχήμα λόγου εντοπίζετε; α_ _ _θ _ _ _

 

Υποενότητα στίχων 160-169: Η εμφάνιση του Οδυσσέα

Ερώτηση τεχνικής: στους στίχους 163-168 εντοπίζουμε μια ομηρική εκτεταμένη παρομοίωση.  Να την αναλύσετε: 

Τι παρομοιάζεται με τι; 

Κοινό σημείο: 

Αναφορικό μέρος: 

Δεικτικό μέρος:  

Υποενότητα στίχων 170-175: Η αντίδραση των κοριτσιών και της Ναυσικάς

Ερωτήσεις κατανόησης:

1. Οι κοπέλες που συνόδευαν τη Ναυσικά έμειναν να της συμπαρασταθούν κατά τη συνομιλία της με τον Οδυσσέα:  σωστό ή λάθος;
2. Η θεά Αθηνά πραγματοποιεί και τρίτη επέμβαση στην ενότητα, με σκοπό να συζητήσουν ο Οδυσσέας με τη Ναυσικά, ώστε να τον βοηθήσει η βασιλοπούλα των Φαιάκων:

Α. Εμφανίστηκε στον Οδυσσέα ως θεά και τον συμβούλεψε να ικετεύσει τη Ναυσικά για βοήθεια

Β. Μετά την εμφάνιση του Οδυσσέα έδωσε θάρρος στη Ναυσικά, ώστε να μην το βάλει στα πόδια, αλλά να σταθεί και να μιλήσει με τον Οδυσσέα.

 

Ερώτηση σχολιασμού (βλέπε και σχόλιο 1):

Η στάση της Ναυσικάς οφείλεται ……………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

 

Ερώτηση τεχνικής:

σκόρπισαν τότε πανικόβλητες - Mόνο του Aλκινόου η θυγατέρα παραμένει ακίνητη: μεταξύ των αντιδράσεων κοριτσιών και Ναυσικάς υπάρχει ………………………… (σχήμα λόγου)

 

Υποενότητα στίχων 176-183: Το δίλημμα του Οδυσσέα και η απόφασή του

Ερώτηση κατανόησης

Ο Οδυσσέας αποφάσισε να ...

Α. πλησιάσει τη Ναυσικά, να της πιάσει τα γόνατα, όπως προέβλεπε το τυπικό της ικεσίας, και στη συνέχεια να την παρακαλέσει με λόγια γλυκά να τον βοηθήσει

Β. να την παρακαλέσει από απόσταση, για να μη θυμώσει σε περίπτωση που την πλησίαζε

Ερώτηση σχολιασμού

Τον θεσμό της ικεσίας προστάτευε           Α. ο Δίας              Β. η Αθηνά          Γ. η Εστία

(Διαβάζουμε και μαθαίνουμε το εθιμοτυπικό της ικεσίας, σχόλιο 4 του βιβλίου.Ικεσία = στοιχείο πολιτισμικό)

 

Υποενότητα στίχων 184-224: Η ικεσία του Οδυσσέα

ΔΟΜΗ ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ(πώς οργανώνει το λόγο του)
στίχος 185	Ικετευτική προσφώνηση	στ 185: ………..……………………………………………………………………………………..
στίχοι 185-206	Εκτενές εγκώμιο (=έπαινος)   Στόχος: να  κερδίσει τη συμπάθειά της	Την κολακεύει επαινώντας την ομορφιά της, παρομοιάζοντάς την με α) ………………………………..……., β) ………………………...…………………………….. Επίσης, καλοτυχίζει (θεωρεί πολύ ευτυχισμένους) τους ………….…..……, τα ………………………….. και προπαντός τον …………………………..…………...... ……………………………………………. (αγγίζει έτσι τις βαθύτερες σκέψεις της, αφού κατέβηκε στο ποτάμι λόγω του ονείρου της ότι θα παντρευτεί.)
στίχοι 200-201	Παρεμβάλλει κάτι από α) το ένδοξο παρελθόν του αλλά και β) τα βάσανά του   Στόχος: να κερδίσει α) την εκτίμησή της και β) τον οίκτο, τη συμπόνια της	Αναφέρεται α) ……………………………………………………………………………….. ……………………………………………………., αφήνοντας να εννοηθεί ότι υπήρξε πρόσωπο σπουδαίο και β) …….……………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………..
στίχοι 207-214	Αναφέρεται στην πρόσφατη ταλαιπωρία του και τους φόβους του για το μέλλον   Στόχος: να προκαλέσει τον οίκτο, τη συμπόνια της	Κάνει λόγο για το εικοσαήμερο ……………………………………………………… και τον φόβο ότι ……………………………………………………………………………….
στίχοι 215-220	Αιτήματα	Ζητάει ……………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………
στίχοι 221-224	Ευχές   Στόχος: να κερδίσει τη συμπάθειά της	Μια γενική ευχή (στ………..) και μια συγκεκριμένη τριπλή (στ…………..), που ταιριάζει με τις επιθυμίες για γάμο της κόρης.  Τη δεύτερη ευχή ενισχύει δικαιολογώντας τη σπουδαιότητά της με μια διαχρονική γνώμη, που δείχνει τις αντιλήψεις του ομηρικού ανθρώπου για την ιδανική οικογένεια, στ…………: ………..……………………..……………….………… ………………………………………………………………………..……………………………….  (στοιχείο πολιτισμού οι αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής)

 

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Ο Οδυσσέας ξεκίνησε την ικεσία του αναφερόμενος στα βάσανα του παρελθόντος, ώστε να τον λυπηθεί η Ναυσικά:                σωστό ή λάθος;
2. Ο Οδυσσέας επαίνεσε τη Ναυσικά λέγοντας ότι ...

Α. μοιάζει με τη θεά Αφροδίτη, την ομορφότερη απ' όλες τις θεές

Β. θα είναι τρισευτυχισμένοι οι γονείς και οι αδερφοί της και θα την καμαρώνουν

Γ. μοιάζει με το ομορφότερο βλαστάρι φοινικιάς που έχει δει στη ζωή του

3. «πήγα κι εκεί, πολύς στρατός μ' ακολουθούσε στον δρόμο που έμελλε να γίνει οδός της μαύρης συμφοράς μου»: σε αυτούς τους στίχους ο Οδυσσέας ...

Α. αφήνει έμμεσα να εννοηθεί ότι δεν είναι κάποιος τυχαίος, αφού κάποτε, όπως λέει, τον ακολουθούσε πολύς στρατός

Β. αναφέρεται σε συμφορές που τον έχουν βρει, για να τον λυπηθεί η Ναυσικά

Γ. και τα δύο

4. Ο Οδυσσέας ζητάει από την Καλυψώ ...

Α. να του δώσει κάτι να φορέσει, καθώς είναι γυμνός,

Β. να του δείξει την πόλη

Γ. να μεσολαβήσει στον βασιλιά, για να τον βοηθήσει να γυρίσει στην Ιθάκη

5. Ο Οδυσσέας κλείνει την ικεσία του ευχόμενος στη Ναυσικά να γίνει βασίλισσα: σωστό;/λάθος;

Ερωτήσεις τεχνικής:

1. Στους στίχους 213 προοικονομείται ………………………………………………………………………………………
2. Στα λόγια του Οδυσσέα υπάρχει μια παρομοίωση.  Εντοπίστε:

Α. τι παρομοιάζεται: ……………………………. Β) με τι παρομοιάζεται: …………………………………………………….…..

Γ) κοινό σημείο των συγκρινόμενων; ………………………………….

 

Υποενότητα στίχων 228-260: Η ανταπόκριση της Ναυσικάς στα αιτήματα του Οδυσσέα.

	ΔΟΜΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΝΑΥΣΙΚΑΣ
στίχος 229	έπαινος	ανταποδίδει τον έπαινο λέγοντας για τον Οδυσσέα ότι ………………………. ………………………………………………………………………………………………………………
στίχοι 230-234	παρηγοριά	τον παρηγορεί αναφέροντας ότι η μοίρα του καθενός εξαρτάται από …………………….……, λέγοντάς του ότι πρέπει να…………………………..……………
στίχοι 235-238	εξασφάλιση	Λέει ότι θα ………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………….
στίχοι 239-241	επιπλέον πληροφορίες	Τέλος, δίνει πρόσθετες πληροφορίες για το όνομα ……………….………………  ……………………………… και για τη δική της ταυτότητα: όνομα και αξίωμα του πατέρα της

 

Ερωτήσεις κατανόησης

1. Η Ναυσικά υπόσχεται να βοηθήσει τον Οδυσσέα, όπως ταιριάζει στους ικέτες, δείχνοντας έτσι ότι σέβεται τους θεσμούς που προστατεύουν οι θεοί: σωστό ή λάθος;
2. Η Ναυσικά ενημερώνει τον Οδυσσέα ότι α. λέγεται Ναυσικά, β. είναι κόρη του βασιλιά Αλκίνοου, γ. βρίσκεται στη χώρα των Φαιάκων
3. Με ποια επιχειρήματα προσπαθεί να πείσει η Ναυσικά τις υπηρέτριές της α) να μην φοβούνται τον ξένο, β) να τον περιποιηθούν;  (στ.243-260);

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Κυκλώστε από τα παρακάτω όσα ταιριάζουν στη Ναυσικά σύμφωνα με το απόσπασμα που διαβάσατε: φιλόξενη, δειλή, θαρραλέα, ευγενική, πονόψυχη, άσπλαχνη, σκληρή, συμφεροντολόγα, γενναιόδωρη, περήφανη για τη χώρα της, ευσεβής, ευσπλαχνική, μοχθηρή, ραδιούργα, εύθικτη, αλαζονική, καλοσυνάτη, μεγαλόψυχη, ειρωνική.

Μια ανάλυση της 8ης ενότητας της Οδύσσειας

 

Βρισκόμαστε στην 7η ημέρα της Οδύσσειας.

Μετά την αποχώρηση του Ερμή η Καλυψώ πηγαίνει να βρει τον Οδυσσέα, για να του ανακοινώσει την απόφαση του νόστου.

Στίχοι 165-175 (Η ζωή του Οδυσσέα στην Ωγυγία)

• Στους στίχους 165-166 επισημάναμε 3 τυπικές φράσεις (ο κρατερός Αργοφονιάς, σεβαστή νεράιδα, μεγαλόψυχο Oδυσσέα) και στοιχεία ανθρωπομορφισμού (ο Ερμής μιλάει, φεύγει-ταξιδεύει, η υπακοή της Καλυψώς στον ανώτερο Δία)

 

• Στους στίχους 167-175 κυριαρχεί η αφηγηματική τεχνική της περιγραφής, καθώς ο Όμηρος δίνει πληροφορίες για τη ζωή του Οδυσσέα στην Ωγυγία, η οποία διακρίνεται σε μέρες (τις περνούσε στην ακτή κλαίγοντας, με μάτια καρφωμένα στο πέλαγος) και νύχτες (τις περνάει με την Καλυψώ, επειδή το θέλει εκείνη).  Ωστόσο, η χρήση του «τώρα» στον στίχο 170 υποδηλώνει ότι για κάποιο (απροσδιόριστο χρονικά) διάστημα ο Οδυσσέας ...μια χαρά περνούσε με την Καλυψώ!

 

• έλιωνε η γλυκιά ζωή του (168), κρεμασμένος σε βράχια κι ακρωτήρια,
  τα σωθικά του τρώγοντας με δάκρυα, στεναγμούς και λύπες (173-174): μεταφορές

 

Στίχοι 176-187 (Η ανακοίνωση από την Καλυψώ στον Οδυσσέα της απόφασης του νόστου)

στίχος 178: η Καλυψώ ανακοινώνει ως δική της την απόφαση να αφήσει τον Οδυσσέα να φύγει, χωρίς να κάνει καμία αναφορά στον ερχομό του Ερμή και την εντολή του Δία. Γιατί το κάνει αυτό; α) για να φανεί καλή, γενναιόδωρη, μεγαλόψυχη, β) για να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της, να μην «πέσει» στα μάτια του Οδυσσέα (αυτή αποφασίζει, δεν τη διατάζουν άλλοι), γ) για να καταστεί εφικτό (δυνατό) να μπει ο Οδυσσέας σε δίλημμα σχετικά με το αν θα μείνει ή θα φύγει από την Ωγυγία (στη συνέχεια θα δούμε την Καλυψώ να κάνει μια τελευταία προσπάθεια να πείσει τον ήρωα να μείνει στο νησί μαζί της) κι έτσι η απόφαση να νοστήσει να είναι του ίδιου του Οδυσσέα (θα μιλήσουμε αργότερα για τη σημασία αυτής της απόφασης).  Αν ο Οδυσσέας ήξερε ότι ήταν εντολή του Δία να φύγει και η μοίρα του να γυρίσει στην πατρίδα του, δε θα είχε κανένα νόημα η συζήτηση που θα ακολουθήσει στη σπηλιά.  Θα αναχωρούσε χωρίς δεύτερη σκέψη.

 

• στίχοι 178, 185: προοικονομία του νόστου

 

Στίχοι 188-198 (Η αντίδραση του Οδυσσέα στην ανακοίνωση της Καλυψώς)

• πολύπαθος και θείος,
  πέταξαν τα λόγια του σαν τα πουλιά (188-189): τυπικά στοιχεία

 

Η αντίδραση του Οδυσσέα αναδεικνύει πτυχές του χαρακτήρα του: είναι α) επιφυλακτικός, καχύποπτος, δύσπιστος, αλλά και β) επινοητικός-ευρηματικός, πολυμήχανος-εύστροφος.  Γιατί;

α) δεν πιστεύει ότι η Καλυψώ θέλει το καλό του, αλλά φοβάται πώς έχει κακές προθέσεις.  Αυτό που τον προβληματίζει είναι το θέμα της σχεδίας: πώς θα περάσει με αυτήν το πέλαγος, τη στιγμή που μεγάλα καράβια δεν μπορούν;

β) βρίσκει αμέσως τρόπο να βγει από το δίλημμα που αντιμετωπίζει (να την εμπιστευτεί ή όχι;) ζητώντας της να ορκιστεί ότι δε σκέφτεται κάτι κακό για αυτόν.  Βλέπουμε έτσι πόσο γρήγορα το μυαλό του βρίσκει λύσεις στα προβλήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος. 

 

Στίχοι 199-211 (Ο όρκος της Καλυψώς)

• αρχοντική θεά: τυπική φράση

Πώς αντιδρά η Καλυψώ;  Δε θυμώνει, χαμογελά, χαϊδεύει τον Οδυσσέα και πράγματι ορκίζεται (=αυτά αποτελούν, βέβαια, και στοιχεία ανθρωπομορφισμού)

• Ο όρκος στο νερό της Στύγας είναι ο πιο βαρύς όρκος των θεών (βλέπε το σχόλιο 4 του βιβλίου).

Οι αρχαίοι έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στον όρκο και θεωρούσαν πολύ σοβαρό το να καταπατήσει κανείς τον όρκο του = στοιχείο πολιτισμικό.

• Τα λόγια των προσώπων (Οδυσσέα, 190-198 / Καλυψώς, 177-187 & 201-211), που δίνονται και σε εισαγωγικά, είναι πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ενώ όταν αφηγείται ο Όμηρος (π.χ. 176 / 188-189 / 199-200) έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση.

 

Στίχοι 212-220 (το δείπνο Οδυσσέα - Καλυψώς στη σπηλιά)

Το ζευγάρι Οδυσσέα - Καλυψώς δεν παρουσιάζεται ως ταιριαστό από τον Όμηρο.  Αντίθετα, τονίζεται η διάκριση θεός - άνθρωπος, αφού άλλο φαγητό τρώει ο Οδυσσέας ως άνθρωπος και άλλο η Καλυψώ ως θεά (αμβροσία και νέκταρ), ενώ και όταν προχωρούν προς τη σπηλιά δεν περπατούν δίπλα δίπλα ως ζευγάρι, αλλά η θεά πηγαίνει μπροστά και ο Οδυσσέας ακολουθεί. 

• η αφηγηματική τεχνική των στίχων αυτής της υποενότητας είναι η τριτοπρόσωπη αφήγηση (αφηγείται ο ποιητής).
• Η Καλυψώ τρώει, πίνει, σερβίρει τον Οδυσσέα = στοιχεία ανθρωπομορφισμού

 

Στίχοι 221-235 (η επιχειρηματολογία της Καλυψώς, για να πείσει τον Οδυσσέα να μείνει κοντά της)

Τρία επιχειρήματα:

• 227-229: προσπαθεί να τον φοβίσει αναφερόμενη στα πάθη (βάσανα / εμπόδια / δυσκολίες) που τον περιμένουν κατά το ταξίδι της επιστροφής
• 230: αν μείνει, θα τον κάνει αθάνατο
• 232-233: η Καλυψώ είναι ανώτερη από την Πηνελόπη στην εμφάνιση και στο παράστημα.

Στίχοι 234-235: η Καλυψώ λέει ότι δεν πρέπει οι θνητοί να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους θεούς.  Μια τέτοια πράξη θα αποτελούσε, ασφαλώς, ύβρη. 

• 221-222: τριτοπρόσωπη αφήγηση (αφηγείται ο ποιητής)
• 223-235: πρωτοπρόσωπη αφήγηση (τον λόγο έχει η Καλυψώ)

 

• προοικονομία της επίθεσης του Ποσειδώνα κατά το ταξίδι της επιστροφής:  227
• προοικονομία του νόσοτυ: 228

 

Στίχοι 236-248: Η απάντηση του Οδυσσέα στην πρόταση της Καλυψώς

• Απαντά πρώτα στο τελευταίο επιχείρημα της Καλυψώς αναγνωρίζοντας την ανωτερότητα της νεράιδας, αφού είναι θεά, ενώ η γυναίκα του θνητή.  Ωστόσο, δηλώνει πως αυτό που επιθυμεί είναι να γυρίσει σπίτι του.

Εδώ διακρίνεται η διακριτικότητα, ευγένεια, ευστροφία, διπλωματία και πονηριά του ήρωα, αφού φροντίζει να μην προσβάλει την Καλυψώ και γι' αυτό δεν την απορρίπτει ως γυναίκα, καθώς δε λέει ότι προτιμά τη γυναίκα του από αυτήν αλλά ότι αυτό που θέλει είναι η επιστοφή στο σπίτι του. 

• Στη συνέχεια ο Οδυσσέας απαντά στο πρώτο επιχείρημα της Καλυψώς λέγοντας ότι στη ζωή του έχει περάσει πολλά βάσανα και είναι έτσι έτοιμος να αντέξει οτιδήποτε του συμβεί κατά την επιστροφή (ακόμα και μια επίθεση θεού στη θάλασσα).

Με όσα λέει γίνεται φανερό ότι ο Οδυσσέας είναι ένας άνθρωπος με υπομονή και αντοχές αλλά και σταθερά προσηλωμένος στους στόχους του (να γυρίσει στην πατρίδα του)

• Δεν ασχολείται καθόλου με το δώρο της αθανασίας που του έταξε η νεράιδα, αν ΄λεμε νε μαζί της. 

Μια τέτοια στάση δείχνει ότι ο Οδυσσέας αδιαφορεί εντελώς για αυτό και επιλέγει συνειδητά να μείνει θνητός κι ας ριψοκινδυνεύει στο ταξίδι της επιστροφής, αρκεί να έχει μια ευκαιρία να γυρίσει σπίτι του.  Έτσι, η απόφαση του νόστου, ενώ αποτελεί εντολή του Δία, παρουσιάζεται τελικά ως απόφαση του Οδυσσέα (εδώ τονίζεται ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας)

• 236: τριτοπρόσωπη αφήγηση (αφηγείται ο ποιητής)
• 237-248: πρωτοπρόσωπη αφήγηση (τον λόγο έχει ο Οδυσσέας)

 

• Προοικονομία του νόστου: 242-243
• Προοικονομία της επίθεσης του Ποσειδώνα: 244-245